فضل‌الله نوری مازندرانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نام شیخ فضل الله نوری با عنوان
مشروطه مشروعه در تاریخ مشروطیت ایران عجین است؛ دیدگاهی که اصرار بر آن به قیمت جانش تمام شد و "شیخ شهید نام" .گرفت
[ویرایش]
شیخ فضل الله کجوری مازندرانی مشهور به نوری فرزند
ملاعباس نوری در ذی حجه ۱۲۵۸ در
تهران دیده به جهان گشود پس از تحصیل علوم مقدماتی در اوایل جوانی به همراه حاج
میرزا حسین نوری دایی و پدرزن خود برای تحصیلات عالیه راهی
نجف اشرف شد. وی در آنجا از محضر عالمان برجسته ای چون شیخ
راضی آل خضر ؛
میرزا حبیب الله رشتی و
میرزا محمد حسن شیرازی علوم دینی را فرا گرفت. شیخ پس از عزیمت میرزای شیرازی از نجف به سامرا همراه حاج میرزا حسین نوری و جمعی دیگر به آنجا سفر کرد. وی افزون بر دانش های متداول حوزه های علمی شیعی نظیر فقه ،اصول رجال و ،کلام با ،حکمت ،عرفان ادبیات، حدیث، تاریخ و جغرافیا نیز در حد بالایی آشنا بود و چنان در علم و دانش و کمال معروف و مشهور گردید که علاوه بر ،دوستان مخالفانش نیز به مراتب علمی او اذعان داشتند شیخ به هنگام اقامت در عراق ضمن بهره گیری از استادان علمی نجف و سامرا خود نیز مجلس درسی داشت که بسیار مورد توجه بود و از جمله شخصیت هایی که در سامرا از محضر درس شیخ بهره بردند مرحوم آیت الله حاج
شیخ عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه علمیه قم بود.
[ویرایش]
شیخ فضل الله نوری پس از کسب
درجه اجتهاد و اجازه نقل حدیث و تبحر در علوم دینی در ۱۳۰۰ ق به تهران بازگشت و به تدریس پرداخت دانش او از یک طرف و اخلاق پسندیده اش از سوی دیگر باعث شد تا جزو علمای برجسته تهران قرار گیرد بازگشت شیخ فضل الله به کشور درست همزمان با ضعف نفوذ قدرت استعماری روسیه و آغاز فعالیتهای انگلیس در ایران بود که با گرفتن امتیازات بیشتر سعی داشت از طرفی گوی سبقت را از روس ها برباید و از طرف دیگر تسلط همه جانبه خود را بر ایران تثبیت کند با اعطای امتیاز انحصاری خرید و فروش توتون و تنباکو در ایران به مدت پنجاه سال به شرکت انگلیسی رژی در قبال دریافت رشوه و مبلغ ناچیزی به عنوان سود سالیانه توسط
ناصرالدین شاه (۱۲۴۷ - ۱۳۱۳ق)، خشم و انزجار عمومی به رهبری روحانیون علیه انگلیسی ها و این قرارداد ننگین بالا گرفت سرانجام با حکم تحریم استعمال تنباکو توسط
میرزای شیرازی و اقدامات مؤثر روحانیون در داخل بویژه
میرزا حسن آشتیانی در تهران ناصرالدین شاه مجبور به لغو امتیاز رژی شد شیخ برای لغو این قرارداد فعالانه در کنار دیگر روحانیون قرار داشت. پس از درگذشت میرزای شیرازی و احتمال مرجعیت شیخ و میرزاحسن آشتیانی که خطری برای انگلستان محسوب می شدند
شب نامه هایی به طور منظم از سوی وابستگان انگلیس علیه آنان پخش گردید شیخ فضل الله پس از درگذشت میرزاحسن آشتیانی در جمادی الاول ۱۳۱۹ عالم و مجتهد اول تهران شد. او در شوال ۱۳۱۹ از راه گیلان و استامبول عازم
حج شد.
[ویرایش]
شیخ در سال ۱۳۲۳ق در اعتراضات علیه دولت به خاطر بحران اقتصادی و سیاسی و افزایش تورم با
تحصن در حرم
حضرت عبدالعظیم خواستار عزل
مسیو نوز بلژیکی شده بودند علیرغم خواست سید محمد طباطبایی و سید عبدالله بهبهانی در آن تحصن شرکت نکرد زیرا آن مخالفت ها را به تحریک جناح های رقیب در حکومت میدانست در بهار ۱۳۲۴ق بنا به دستور
عین الدوله رئيس الوزراء به
علاءالدوله حاکم تهران، دو تن از تاجران سرشناس قند و شکر تهران به اتهام گران فروشی فلک شدند این بار نیز صدها نفر از روحانیون و طلبه ها اصناف و بازرگانان در حرم حضرت عبدالعظیم بست نشستند و خواستار عزل صدراعظم - عین الدوله - و برپایی عدالتخانه شدند اما با پایان یافتن تحصن، مظفرالدین شاه (۱۲۶۹ - ۱۳۳۴ق) تنها به بعضی از خواسته های کوچک آنان ترتیب اثر داد. شیخ فضل الله تا این مقطع به جرم عدم شرکت در کوشش های از این دست آماج حملات و هتاکی های شب نامه نویس ها قرار داشت. بالا گرفتن
استبداد و خودسری های عین الدوله و درخواست آقایان سید عبدالله بهبهانی و سید محمد طباطبایی از شیخ فضل الله نوری برای کمک به نهضت موجب همراهی شیخ با آنان شد و در مهاجرت جمعی و اعتراض آمیز علما و گروه زیادی از مردم به قم شرکت نمود که به مهاجرت کبری مشهور شد در این میان سفارت انگلیس قصد داشت از تحصن مردم و درخواست آنان به نفع خود استفاده کند. بنابراین به وسیله بعضی از سرسپردگان خود مردم را به تحصن در سفارت انگلیس ترغیب کردند که شمار افراد متحصن در سفارت را به بیش از چهارده هزار نفر نیز گزارش کرده اند. در همین زمان شیخ به نشانه اعتراض علیه این حرکت گفت مشروطه ای که پلوی آن در دیگ انگلیس به عمل آید به درد ما مسلمانان نمی خورد. تحصن جز در حرم مقدس حضرت عبدالعظیم و دیگر حرم های مقدسه حرام است.
سرانجام مظفرالدین شاه به درخواستهای بست نشینان پاسخ مثبت داد و فرمان معروف مشروطیت را صادر و اندکی قبل از مرگش نظام نامه قانون اساسی را تصویب کرد پس از آن برای نخستین بار مجلسی تشکیل شد تا با تدوین
قانون اساسی حدود و اختیارات شاه و دولت و مردم و تکالیف متقابل آنان را نسبت به یکدیگر مشخص نماید شیخ فضل الله پیش از پیروزی جنبش به اهداف سیاسی برخی از مشروطه خواهان تندرو بدگمان شد و یقین نمود که آنان به دنبال ایجاد نظامی همانند نظام های کشورهای اروپایی هستند از این رو پس از اینکه آقایان بهبهانی و طباطبایی قانون اساسی را تأیید و مهر کردند شیخ فضل الله جواب داد که به من فرصت دهید تا چند روز این قانون را مطالعه کنم اگر وظیفه شرعی من ایجاب کرد مضایقه نخواهم کرد. سپس فصلی را در تکمیل قانون اساسی به مجلس پیشنهاد داد که براساس آن باید قانونی که از مجلس میگذرد به تایید چهار نفر از مجتهدین طراز اول برسد و مشروعیت یابد. همچنین باید عنوان مشروعه به مشروطه اضافه شود اما با ابراز مخالفت بعضی از نمایندگان مجلس و بدگویی جراید نسبت به شیخ و تقاضای
تبعید وی از دولت شیخ مجبور شد به همراه جمعی از یارانش در حرم حضرت عبدالعظیم تحصن کند. او در آنجا برای مردم سخنرانی کرد و همراهی و همدلی خود را با مشروطه و مشروطه خواهان بیان داشت و گفت که مرا در موضوع مشروطیت و محدود بودن سلطنت ابدا حرفی نیست و احدی نمیتواند موضوع را انکار کند سرانجام با وارد کردن اصل مشروعه بر مشروطه و نظارت چهار نفر از علما و مجتهدین بر قانون اساسی حاج شیخ فضل الله نوری پس از گذشت سه ماه از تحصن بیرون آمد.
[ویرایش]
با روی کار آمدن
محمد علی شاه بین او که میل به استبداد داشت و مجلس شورا کشمکش های شدیدی به وجود آمد و در ۱۳۲۶ ق به اوج خود رسید شاه از تهران خارج شد و عده ای از افراد عشایر و طبقه های پایین شهری را دور خود جمع کرد دولت روس و انگلیس هم که بر اساس توافق دو جانبه ایران را به منطقه نفوذ بین خود تقسیم کرده بودند منافع خود را در حمایت از شاه میدیدند و مردم را تهدید کردند که اقدامات ضد سلطنت تحمل نخواهد شد سپس مجلس توسط نیروهای
قزاق به فرماندهی
کلنل لیاخوف روسی به توپ بسته شد و بسیاری از نمایندگان دستگیر و عده ای از آنان
تبعید شدند و شاه اعلام کرد که دیگر مشروطیتی وجود نخواهد داشت.
در این میان گروهی از مشروطه خواهان تندرو که اقدامات محمدعلی شاه را به تحریکات شیخ فضل الله نسبت می دادند با همکاری انگلیسی ها که وجود او را مانعی بزرگ در راه تحقق اهداف خود میدیدند نقشه ترورش را طرح ریزی و شخصی به نام
کریم دواتگر را مأمور اجرای آن کردند که شیخ از این
ترور جان سالم به در برد اما با افزایش آزار و اذیت مردم توسط ایادی شاه، قیامی در تبریز به رهبری
ستارخان بر ضد رژیم محمد علی شاه آغاز شد و اعزام نیروهای شاه هم نتوانست قیام را فرو ،بنشاند لذا استبداد یک ساله حکومت محمد علی شاه استبداد صغیر با قیام مردم مناطق مختلف ایران پایان یافت و مشروطه خواهان از گیلان و بختیاری به سوی تهران روانه شدند و تهران را در ۲۶ جمادی الثانی ۱۳۲۶ فتح کردند. شاه به سفارت روسیه پناهنده شد و حاج شیخ فضل الله نوری هم که از نظر مشروطه خواهان متهم به همکاری با شاه بود در معرض خطر قرار گرفت اما درخواست سفارتخانه های روس و هلند و عثمانی را برای پناهنده شدن نپذیرفت شیخ در ۱۱ رجب ۱۳۲۷ توسط قوای مهاجم دستگیر و پس از محاکمهای ساختگی به دادستانی
شیخ ابراهیم زنجانی محکوم به اعدام گردید و در عصر روز ۱۳ رجب ۱۳۲۷ مطابق با زاد روز امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام در
میدان توپخانه به دار آویخته شد و به شهادت رسید جنازه او را در منزلش دفن کردند و اما بعد شبانه به قم انتقال دادند و در صحن مطهر
حضرت معصومه به خاک سپردند.
[ویرایش]
از شیخ آثار زیادی برجای مانده که پاره ای از آنها بدین قرار است کتاب تقریرات شرح تدریس میرزای شیرازی ، تذکرة الغافل و الارشاد الجاهل رساله ای در رد مشروطه و دفاع از مشروعه، شرح مقاصد (مقالات و نوشته های شیخ و یارانش در تحصن حضرت عبدالعظیم صحیفة المهدویه در مورد امام زمان (عج). همچنین از ایشان مجموعه اشعاری با تخلص نوری" به زبانهای عربی و فارسی بر جای مانده است.
