فتوا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
به هر حکمی که
مرجع تقلید صادر می کند و مقلدان باید از آن تبعیت کنند، فتوا گویند. رأى و نظر مجتهد یا مفتی (فتوا دهنده) در احکام شرعی با استفاده از آیات قرآن و احادیث و نیز با رجوع به عقل و اتفاق نظر علما (اجماع) صادر می گردد. خواه مجتهد خود ابتدا به ساکن در موضوعی حکم صادر کند یا در پاسخ به سؤال (استفتاء) کسی باشد. صدور فتوا تنها مربوط به دین اسلام نیست و نزد سایر ادیان نیز وجود دارد. زیرا پیروان ادیان در برابر رفتارهای خود در زندگی نیازمند راهنمایی هایی هستند که روحانیان و عالمان واجد شرایط، آنان را با استفاده از احکام الهی هدایت می کنند.
در فقه شیعه مجموعه فتواها و احکامی که مطابق نظر هر مجتهد در مسائل مورد نیاز افراد می باشد در کتابهایی با عنوان
رساله عملیه یا «رساله توضیح المسائل» گرد آمده است. فتوا دهنده باید واجد شرایطی خاص از جمله علم به احکام الهی، قدرت درک و فهم از احکام و اشراف بدانها باشد و بنا به فرموده پیامبر اسلام، اگر کسی ندانسته فتوا دهد، مورد لعن ملائکه قرار می گیرد. معمولا مجتهدان در صدور فتوا به نقش زمان و مکان اجرای حکم و نیز مسائل جدید توجه می کنند. به عبارت دیگر مجتهد نمی تواند در برابر رخدادهای تازه، مردم را تنها بگذارد و از راهنمایی آنان و پاسخ به پرسش هایشان خودداری کند.
در تاریخ معاصر، صدور چند فتوا، اثرات مهمی در وضعیت سیاسی ایران و جهان گذاشت از جمله
فتوای تحریم تنباکو در دوره ناصرالدین شاه قاجار و
فتوای اعدام سلمان رشدی . فتوای تحریم تنباکو در حالی صادر شد که چه بسا اکثریت مردم، شخص فتوا دهنده را ندیده بودند؛ اما حکم میرزای شیرازی به عنوان مرجع تقلید که در یک جمله کوتاه «اليوم استعمال تنباکو و توتون بای نحو كان زبه هر شکل در حکم محاربه با امام زمان است» بیان شده بود، سراسر مملکت را فراگرفت و حتی تا درون کاخ سلطنتی نیز نفوذ کرد و در نهایت شاه را مجبور به تبعیت از آن نمود.
در دوره معاصر نیز فتوای اعدام سلمان رشدی، نویسنده کتاب آیه های شیطانی نیز علاوه بر ایران و جهان اسلام، تمام دنیا را تحت تأثیر خود قرار داد و کشورهای اسلامی با حمایت از آن، در برابر جسارتهای کشورهای اروپایی و آمریکا در دفاع از توهین به اسلام، ایستادند. در دوران مبارزات انقلاب اسلامی نیز چند فتوا که برخی از آنها در نتیجه استفتای مقلدان از امام خمینی صادر شده بود، در سرعت بخشیدن به نهضت و تأکید بر اسلامی بودن آن، مؤثر بود. از جمله آنها می توان به فتوای حرام بودن سوگند نظامیان برای حفظ نظام شاهنشاهی اشاره کرد. این فتوا در پاسخ به استفتای جمعی از سربازان صادر شده بود که در روزهای پایانی حکومت پهلوی براساس سوگند نظامی باید از آن رژیم دفاع می کردند که امام نیز در فتوایی نوشتند: «قسم برای حفظ قدرت طاغوتی صحیح نیست و مخالفت با آن واجب است و کسانی که به این نحو قسم خورده اند، باید برخلاف آن عمل کنند.»
[ویرایش]
مصرف محصولات کارخانه پپسی کولا با توجه به بهایی بودن صاحبانش (
حبیب الله ثابت پاسال و ایرج پاسال ) از سوی مراجع دینی تحریم شد که تا پیروزی انقلاب اسلامی (بهمن ۱۳۵۷) ادامه داشت.
