علی امینی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
علی امینی در سال ۱۲۸۴ ش در
تهران به دنیا آمد. پدرش محسن امینی و مادرش اشرف فخرالدوله نوه
مظفرالدین شاه بود. امینی پس از پایان آموزش ابتدایی در مدرسه رشدیه و آموزش متوسطه در
دارالفنون به توصیه مادرش قرار بود برای تحصیل علوم دینی به نجف برود ولی منصرف شد و در سال ۱۳۰۵ ش راهی پاریس گردید امینی از
دانشگاه گرونابل در رشته حقوق لیسانس گرفت و در سال ۱۳۱۰ ش دکترای اقتصاد خود را از دانشگاه پاریس اخذ کرد. همان سال به ایران بازگشت و در وزارت دادگستری مشغول کار شد. امینی در سال ۱۳۱۲ ش با بتول وثوق، دختر
وثوق الدوله ازدواج کرد. مدتی بعد به ریاست اداره کل گمرک رسید و در سال ۱۳۱۸ ش مدیرکل وزارت دارایی شد دو سال بعد زمانی که
حسن مشرف نفیسی شوهر خواهرش وزیر دارایی شد. او به معاونت این وزارت خانه منصوب گردید. امینی در شهریور ۱۳۲۱ معاون سیاسی نخست وزیر
احمد قوام شد که عموی همسرش بود و به همراه قوام
حزب دمکرات ایران را تأسیس کرد. با تشکیل شورای اقتصاد امینی در فروردین ۱۳۲۵ به دبیرکلی این شورا منصوب شد و همزمان به ریاست بانک صنعتی رسید در این زمان آمریکا ۲۵۰ میلیون دلار برای اجرای طرحهای عمرانی به ایران وام داد و امینی نیز ریاست اداره کل برنامه هفت ساله عمرانی را به عهده گرفت.
امینی به یاری احمد قوام نماینده اول تهران در انتخابات دوره پانزدهم مجلس شد و در فروردین ۱۳۲۹ از سوی منصور نخست وزیر وزیر اقتصاد ملی شد و در سال ۱۳۳۰ ش
محمد مصدق نخست وزیر جدید نیز مجدداً وی را در این پست به کار گرفت ولی به دلیل ناهماهنگی او با مصدق و دیگر اعضای دولت پس از چند ماه از کار برکنار شد. پس از
کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ دولت سرلشکر
فضل الله زاهدی دو وظیفه برعهده داشت یکی سرکوب جنبشهای مردمی و دیگری مسئله نفت برای حل این دو مشکل سرلشکر زاهدی و علی امینی وارد صحنه شدند امینی که از سوی زاهدی به وزارت دارایی منصوب شده بود به عنوان نمایندگی ایران برای حل مسئله نفت انتخاب شد. قرارداد معروف به امینی - پیچ بین دولت ایران و کنسرسیوم بین المللی نفت در ۱۴ مرداد ۱۳۳۳ سالروز انقلاب (مشروطیت از طرف علی امینی و هوارد پیچ که نماینده کمپانیهای نفتی بود در تهران امضا شد طراح این قرار داد امریکاییها بودند که تسلط خود را بر منابع نفتی ایران قانونی کردند امینی از این قرارداد پول هنگفتی به دست
آورد.
پس از سقوط زاهدی و نخست وزیری حسین علا ، امینی مجدداً به وزارت دارایی منصوب شد و پس از دو ماه وزیر دادگستری شد و در دی ۱۳۳۴ به سمت سفیر کبیری ایران در آمریکا منصوب گردید و در آن کشور ارتباطات گسترده ای با محافل سیاسی آمریکا برقرار کرد امینی در سال ۱۳۳۷ ش به ایران بازگشت و به فعالیتهای سیاسی خود ادامه داد و پس از استعفای
جعفر شریف امامی از نخست وزیری در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۰ با حمایت آمریکاییها به نخست وزیری منصوب شد. این بالاترین سمت سیاسی بود که امینی به دست آورد. دوران یک و نیم ساله نخست وزیری او از پرهیاهوترین و جنجالی ترین دوران حکومت
محمدرضا پهلوی به شمار میرود وی در ابتدای نخست وزیری پنج تن از سران ارتش را به جرم سوء استفاده از بیت المال بازداشت کرد او تحقق اصلاحات ارضی را به
حسن ارسنجانی وزیر کشاورزی سپرد و فعالیت احزاب را آزاد اعلام کرد در همین دوره نهضت آزادی تشکیل شد امینی در دی ۱۳۴۰ با
امام خمینی در قم دیدار کرد امام خمینی در این دیدار وی را به وظایف مهم نخست وزیر نسبت به کشور و مردم آگاه ساخت.
با اقدامات امینی شاه نگران وضعیت خود شد و در سفری به آمریکا کندی رئیس جمهور آمریکا را قانع کرد که دست از حمایت امینی بردارد و در عوض خود شاه اصلاحات اجتماعی اقتصادی مورد نظر امریکا را تحت عنوان
انقلاب سفید اجرا کند. امینی بر سر بودجه ارتش با شاه اختلاف پیدا کرد و مجبور شد در ۲۶ تیر ۱۳۴۱ استعفا دهد.
اسدالله علم جای او را گرفت و امینی نیز به اروپا رفت و از صحنه سیاسی ایران خارج شد. امینی در آخرین تلاش خود برای ورود به صحنه سیاست پس از انتخاب
جیمی کارتر به ریاست جمهوری آمریکا و مطرح شدن شعار فضای باز سیاسی در اوایل سال ۱۳۵۶ ش به تهران آمد. او در پنجم مرداد ۱۳۵۷ با صدور اعلامیه ای فعالیت سیاسی خود را شروع کرد امینی در آن روزها اعتقاد به یک کابینه ائتلافی ملی داشت و معتقد بود برای جلوگیری از بحران شاه باید مدت نامحدودی کشور را ترک کند
ساواک و
حزب رستاخیز منحل شوند و دو مجلس شورای ملی و سنا تعطیل و بلافاصله انتخابات آزاد برگزار شود. امینی در ماههای اوج گیری انقلاب اسلامی به مشاور محمدرضا پهلوی بدل شد و در عین حالی که میدانست شاه رفتنی است ولی برای مشورت در دربار حضور می یافت او حتی برای حفظ نظام شاهنشاهی از امام خمینی تقاضای ملاقات کرد ولی امام ملاقات و مذاکره با او را رد کردند.
با گسترش موج انقلاب اسلامی ده روز قبل از سقوط حکومت پهلوی امینی به فرانسه بازگشت و در سالهای پایانی عمرش برای مقابله با جمهوری اسلامی اقدام به تأسیس
جبهه نجات کرد و ماهی ۱۸۰ هزار دلار پول از سیا دریافت میکرد. دو کتاب تحت عنوان خاطرات علی امینی یکی توسط
دانشگاه هاروارد بخش تاریخ شفاهی و دیگری از سوی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی
حوزه هنری به چاپ رسیده است امینی سرانجام در سال ۱۳۷۱ ش در پاریس درگذشت.
