حسنعلی منصور
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حسنعلی منصور از نخست وزیران عصر
پهلوی دوم اردیبهشت ۱۳۰۲ در
تهران متولد شد. پدرش رجبعلی منصور - منصورالملک - از اعضای اولیه لژ بیداری ایرانیان بود و در دوران رضاشاه سال های طولانی به عنوان مدیر در مشاغل حساس دولتی جای داشت و در آخرین ماههای سلطنت او نیز به نخست وزیری رسید. به گفته
ارتشبد فردوست ؛ رجبعلی منصور از مأموران انگلیسی و پسرش حسنعلی نیز مانند پدر پرورش یافته انگلیسی ها بود ولی به آمریکایی ها وصل شدند او چه در
اصل چهار و چه بعدها که نخست وزیر شد از طرف امریکاییها به شدت تقویت میشد حسنعلی منصور در ۱۳۲۴ از دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران لیسانس گرفت و در همان سال به استخدام وزارت امور خارجه درآمد و مأمور خدمت در فرانسه شد اما به جرم قاچاق مواد مخدر در پاریس دستگیر شد سپس با وساطت دولت ایران رهایی یافت
منصور در ۱۳۲۹ توسط دایی خود
محسن رئیس وزیر امور خارجه وقت به ریاست دفتر وزیر امورخارجه منصوب شد. او در ۱۳۳۴ رئیس دفتر
حسین علا نخست وزیر شد در کابینه
منوچهر اقبال نیز به ترتیب صاحب مشاغلی چون معاون وزارت بازرگانی معاون نخست وزیر وزیر کار و وزیر بازرگانی شد.
ساواک در تیر ماه ۱۳۳۷ که حسنعلی منصور در دولت منوچهر اقبال سمت معاونت نخست وزیر را عهده دار بود در بیوگرافی او وی را بی لیاقت بی شخصیت مورد تنفر قاطبه جوانان فاقد افکار عالی کم مغز و بی تجربه قلمداد کرده است ساواک در این سند، پدر حسنعلی منصور را از عمال درجه یک انگلستان در ایران خوانده است. فعالیتهای حسنعلی منصور برای نقشهای بزرگ سیاسی با تأسیس کانون مترقی به ریاست خودش و در ۱۳۴۰ آغاز شد. این کانون مجموع های سیاسی و مورد حمایت آمریکا با هدف کمک به اصلاحات ارضی و طرحهای اقتصادی شاه بود که با عضویت نخبگان تحصیل کرده متمایل به غرب تأسیس شد فعالیت این گروه که تعداد اعضای آن از چهل نفر تجاوز نمیکرد انعکاس زیادی در داخل کشور نداشت ولی منصور و دوستانش با ارتباطات و رفت و آمدهایی که با خارجیان داشتند به تدریج گروه خود را به عنوان جمعیتی اصلاح طلب و پیشرو به خارجیان معرفی کردند.
فعالیت کانون مترقی با حمایت آمریکاییها از اواخر سال ۱۳۴۱ رو به گسترش نهاد بعد از
انقلاب سفید و حوادثی که متعاقب آن رخ داد به خصوص به دنبال وقایع خونین ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ که شاه بیش از پیش به آمریکاییها متکی شد حسنعلی منصور و کانون مترقی او در انتخابات تابستان ۱۳۴۲ نقشی مؤثر ایفا کردند و نامزدهای این گروه همگی به نمایندگی مجلس بیست و یکم انتخاب شدند حمایت آمریکاییها از منصور بعد از انتخابات و افتتاح مجلس علنی شد و
اسدالله علم که از نقشه منصور برای احراز مقام نخست وزیری آگاه بود، چندین بار درباره تماسهای او با آمریکاییها به شاه گزارش داد این گزارشها دقیقا بیانگر رقابتی بود که میان منافع انگلیس و آمریکا در حاکمیت ایران جریان داشت و توسط طرفداران این دو جریان علیه یکدیگر دنبال میشد با این ،همه شاه که برای تثبیت موقعیت خود آماده اعطای امتیازات تازه ای به امریکا بود به تذکرات علم توجهی نکرد و پیشنهاد آمریکاییها را برای تبدیل کانون مترقی منصور به یک حزب بزرگ سیاسی پذیرفت این کانون در ۱۳۴۲ به
حزب ایران نوین تغییر نام داد و منصور کلی این حزب را عهده دار شد آن کانون و این حزب سرانجام توانست دولت آمریکا را به حمایت از چهره هایی مانند حسنعلی منصور برای تصدی مقام نخست وزیری متقاعد سازد.
حسنعلی منصور در ۱۷ اسفند ۱۳۴۲ پس از امیراسدالله علم مأمور تشکیل کابینه شد گفته میشود گراتیان یاتسویچ نماینده دفتر سازمان سیا در تهران که در خانه حسنعلی منصور مستأجر بود خبر نخست وزیر شدن وی را پیش از صدور حکم آن از سوی شاه به اطلاع منصور رسانده .بود در زمان صدارت منصور ذخایر ارزی ایران رو به کاهش نهاد و بحران اقتصادی ناشی از این پدیده کاملا آشکار بود. او نخستین کسی بود کابینه خود را بر اساس عضویت وزیران در حزب ایران نوین تشکیل داد. در زمان منصور وزارتخانه های آبادانی و مسکن و همچنین وزارت آب و برق و اطلاعات تشکیل شد در این زمان همچنین وزارت فرهنگ به دو وزارتخانه فرهنگ و هنر و آموزش و پرورش تبدیل گردید یکی از ظاهر سازیهای سیاسی منصور در مقام نخست وزیری اعزام دکتر
جواد صدر وزیر کشور برای ملاقات با
امام خمینی و دلجویی از ایشان بود امام که در خرداد ۱۳۴۲ در دوره کابینه علم بازداشت شده بودند و پس از ماه ها در فروردین ۱۳۴۳ آزاد و به قم برگشته بودند در سخنانی با اشاره به عملکرد کابینه علم خطاب به کابینه حسنعلی منصور هشدار دادند اگر اعمال شما نیز تکرار اعمال آنها باشد، همان طور که با او مخالف بودیم و هستیم الی یوم القیامه و رویشان سیاه شد تا آخر شما هم آن جور خواهید شد. ما همانیم و مخالفت میکنیم و اگر رویه را تغییر بدهید و خاضع بشوید نسبت به احکام شرع ما هم مسلم هستیم و برادر هستیم و....»
مهمترین فراز سیاسی حکومت کوتاه مدت حسنعلی منصور تقدیم لایحه موسوم به
کاپیتولاسیون به
مجلس شورای ملی و تصویب آن در ۱۳ مهر ۱۳۴۲ در مجلس بیست و یکم بود در پی این مصوبه امام خمینی در سخنانی در روز چهارم آبان ۱۳۴۳ ضمن محکوم کردن این لایحه به افشای ابعاد توطئه آمیز آن پرداختند. امام خمینی در پی این سخنان در ۱۳ آبان بازداشت و به ترکیه تبعید شدند. سه ماه پس از تبعید امام در اول بهمن ۱۳۴۳ حسنعلی منصور هنگامی که برای تقدیم لایحه ای درباره قرارداد جدید نفت با یک شرکت آمریکایی راهی مجلس بود پس از خارج شدن از اتومبیل در مقابل مجلس شورای ملی هدف تیراندازی یکی از اعضای
هیئت های مؤتلفه اسلامی به نام
محمد بخارایی قرار گرفت و به بیمارستان منتقل شد. او سرانجام در ششم بهمن در گذشت جسد منصور در
شهر ری و در کنار مقبره
هژیر و رزم آرا دفن شد که هر دو توسط فداییان اسلام کشته شده بودند. حسنعلی منصور که از اعضای فعال فراماسونری بود دارای پرونده ای از مفاسد اخلاقی اداری و مالی بود او سه بار ازدواج کرد، کمتر از یازده ماه نخست وزیر بود و هنگام مرگ ۴۱ سال داشت. پس از او،
امیرعباس هویدا صدارت سیزده ساله خود را آغاز کرد.
