نماز جمعه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نماز جمعه یکی از آیین های عبادی اسلام است که همه هفته در سرزمین های اسلامی اقامه می شود. این عبادت که جنبه اجتماعی آن بیش از دیگر عبادت های اسلام است، همه هفته در روزهای جمعه و به جای نماز ظهر برپا می شود. ترتیب آن چنان است که مسلمانان، ظهرهای جمعه در مسجد بزرگ شهرشان گرد می آیند و خطیبی که علاوه بر دیگر ویژگیهای امام جماعت، از نظر سخنوری نیز توانایی لازم را داشته باشد، به جای اقامه نماز ظهر، ابتدا دو خطبه (سخنرانی ایراد می کند و در آنها پس از حمد و ثنای الهی و دعوت مردم به رعایت تقوا و پرهیز کاری به مهمترین مسائل عبادی و اجتماعی می پردازد و در پایان هر خطبه نیز سوره ای از قرآن کریم را قرائت می کند. سپس دو رکعت نماز جماعت به جای می آورند که مجموعه این دو خطبه و نماز دو رکعتی، حکم نماز ظهر روز جمعه را دارد.
نخستین بار،
پیامبر گرامی اسلام پس از هجرت از مکه به مدینه و در نزدیکی این شهر، نماز جمعه را به جای آوردند و از آن پس، «یوم العروبه» به روز جمعه در تقویم مسلمانان نام گذاری شد. چه پیش از آن، اعراب جاهلی از نام «جمعه» به عنوان آخرین روز هفته، استفاده نمی کردند. خطبه های پیامبر در اولین نماز جمعه بسیار کوتاه بود. ایشان پس از حمد و ثنای الهی و شهادت بر وحدانیت خداوند و رسالت پیامبر، توصیه به
تقوا و توجه به آخرت و رعایت اخلاق در زندگی را گوشزد می کردند. قرآن نیز درباره نماز جمعه در سوره جمعه می فرماید: «هرگاه بانگ داده شود برای نماز جمعه، پس بشتابید به سوی یاد خدا و خرید و فروش را رها کنید.» در احکام نماز جمعه آمده است که باید در ضمن خطبه ها درباره مصالح دین و دنیای مسلمانان و جریانات و وقایع کشورهای اسلامی و هر آنچه که به زندگی و آخرت و امور سیاسی و اقتصادی و استقلال و سرنوشت و موجودیت اسلامی آنان بستگی دارد، تشریح شود. آیین نماز جمعه همواره برپا داشته شده است، زیرا اهمیت آن در اجتماع هفتگی مسلمانان است که بدین ترتیب از حال و روز یکدیگر باخبر می شوند، مسائل اجتماعی و اقتصادی آنان بیان می شود، از همین راه سخنان مردم به گوش حکام میرسد و نکات مهم و وظایف عمومی افراد جامعه نیز به آنان بازگو می گردد.
پس از رحلت پیامبر، این سنت همچنان گرامی داشته شد و به دلیل اهمیت آن، مورد توجه ویژه حکام نیز قرار گرفت و با ایراد خطبه بر جامعه پذیری و پیروی عموم از حکومت تأکید می کردند. در دوره هایی بویژه در دوره
صفویان و
قاجاریان، امامت جمعه جزو مناصب مهم تلقی گردید و عمدتا منسوبان پادشاه و دربار، عهده دار این سمت بودند. در دوره
ناصرالدین شاه ، امام جمعه پایتخت، داماد شاه بود و اعتبار خاصی هم داشت. این سمت در
دوره پهلوی به دلیل بی توجهی این خاندان به امور مذهبی، بیشتر جنبه تشریفاتی داشت. با این حال برخی روحانیان و علما، خود در شهرهای محل اقامتشان به اقامه نمازجمعه می پرداختند. از آن میان می توان به آیت الله
سیدجلال الدین طاهری اصفهانی اشاره کرد که ضمن مبارزه با حکومت محمدرضا پهلوی، در اصفهان نیز نمازجمعه می خواند و شمار زیادی از مردم هم در این مراسم شرکت می کردند. از پیروزی انقلاب اسلامی، امام خمینی در حکمی آیت الله
سیدمحمود طالقانی را به عنوان امام جمعه تهران منصوب کردند و نخستین نمازجمعه تهران در روز پنجم مرداد ۱۳۵۸ برابر با سوم رمضان ۱۳۹۹ در دانشگاه تهران اقامه شد. از آن پس تاکنون این سنت علاوه بر تهران در اکثر شهرهای کشور جاری است و اکنون آیت الله سیدعلی خامنه ای امامت جمعه تهران را بر عهده دارد. اهمیت برپایی اجتماع هفتگی در کشور و بیان مسائل روز جامعه و روشنگری در برابر ترفندهای دشمنان، مخالفانی هم داشته است. به گونه ای که پنج تن از امامان جمعه به دست تروریستها به شهادت رسیده اند؛ آیت الله
سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی (۱۳۵۸) و آیت الله
سیداسدالله مدنی (۱۳۶۰) امامان جمعه تبریز، آیت الله
سید عبدالحسین دستغیب ، امام جمعه شیراز (۱۳۶۰)؛ آیت الله شیخ
محمد صدوقی ، امام جمعه یزد (۱۳۶۱) و آیت الله شیخ
عطاء الله اشرفی اصفهانی ، امام جمعه کرمانشاه (۱۳۶۱).
همچنین در اوج جنگ تحمیلی و حملات هوایی عراق به شهرهای ایران، در روز جمعه ۲۴ اسفند ۱۳۶۳ با انفجار بمبی که منافقین در محل برگزاری نماز جمعه تهران کار گذاشته بودند چهارده نفر از نمازگزاران شهید و ۸۸ نفر مجروح شدند. این اتفاق زمانی رخ داد که عراق تهدید کرده بود اجتماعات نماز جمعه شهرهای تهران، تبریز و اصفهان را بمباران خواهد کرد. هم اکنون همه هفته در بیش از ۶۴۰ شهر کشور نماز جمعه به سنت اهل تشیع و در چندین شهر دیگر به سنت
اهل تسنن برگزار می شود.
