قیام حسن بن زید
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حسن بن زید بن محمد بن اسماعیل بن حسن بن علی بن ابی طالب، معروف به "حالب الحجاره" در سال ۲۵۰ هـ.ق، حکومت
علویان طبرستان را بنیان نهاد. او از نوادگان
امام حسن علیه السلام و فقیهی دیندار و عالمی بزرگ در زمان خود بود. در مدینه متولد شد و در شجاعت و تدبیر ملک همانند نداشت. در چگونگی و زمان آمدن علویان به طبرستان محل اختلاف است، برخی این واقعه را مربوط به زمان متوکل می دانند.
[ویرایش]
در زمان "مستعین" خلیفه عباسی به دنبال سرکوب یحیی بن عمر در کوفه، سادات علوی و بنی هاشم از حجاز و سوریه و عراق گروه گروه به طبرستان گریختند. مستعین بعد از پیروزی محمد بن عبدالله طاهر بر یحیی بن عمر بخش‌هایی از زمین‌های خود را در طبرستان به او داد، محمد بن اوس از طرف طاهریان، حکومت بر منطقه دیلم را بدست گرفت، امیر طاهری روستائیان آن منطقه را زیر فشار گذاشت و خراج و مالیات را سه برابر کرد و این موضوع موجبات شورش یکپارچه مردم را فراهم ساخت. شورشیان با یکی از سادات مقیم رویان که از اولاد امام حسن مجتبی علیه السلام بود، بیعت کردند. اما علوی مزبور که محمد بن ابراهیم نام داشت خود را لایق این امر ندانست و شوهرخواهرش را که در ری بود معرفی کرد، شورشیان به رهبری عبدالله بن وندا نامه ای به آن علوی یعنی حسن بن زید نوشتند و او را به رویان دعوت کردند. حسن بن زید با بهره گیری از نارضایتی مردم طبرستان گیل و دیلم توانست آنان را بر ضد عباسیان متحد کند و امیر طاهری را بیرون و دولت علویان را در سال ۲۵۰ هـ.ق تأسیس کند و به داعی کبیر شهرت یافت. بدین سان نطفه قیام را توده مردم برای مبارزه با ظلم و ستم و به منظور ایجاد عدالت اسلامی و احیاء سنت پیامبر تشکیل دادند و یکی از علل موفقیت نهضت، توجه به افکار عمومی و جلب حمایت عامه بود. از جمله درگیری های مهمی که در زمان حکومت داعی کبیر رخ داد جنگ با امیری از خاندان اسپهبدان آل قارن به نام قارن بن شهریار و یعقوب لیث صفاری بود. حسن بن زید از سال ۲۵۰ تا انقراض دولت طاهریان همواره با آنان درگیر بود، در خلال این درگیری‌ها طبرستان با‌رها میان این دو رقیب دست به دست گشت تا آن که یعقوب لیث صفار بر محمد بن طاهر آخرین امیر طاهری غلبه یافت و دولت آنان را منقرض کرد. یعقوب که از گسترش نفوذ و سیطره علویان بیمناک بود، در سال ۲۶۰ سپاهی بزرگ به جنگ حسن بن زید فرستاد، حسن در این جنگ شکست خورد و آمل، ساری و گرگان بدست یعقوب افتاد اما چون سپاه یعقوب گرفتار باران سیل آسا و گِل و لای زمین شد، از ادامه تعقیب داعی کبیر دست برداشت و بار دیگر طبرستان بدست حسن بن زید افتاد.
[ویرایش]
وحشت و اضطرابی که از قیام حسن بن زید در طبرستان و بغداد به وجود آمده بود، باعث شد تا معتز خلیفه عباسی دو تن از سرداران ترک خود را با سپاهی گران به طبرستان بفرستد. آنها ری، قزوین، ساری و آمل را گرفتند و داعی چون عده کافی نداشت به چالوس گریخت و چون سپاهیان خلیفه بازگشتند، حسن بن زید در سال ۲۵۵ درست پنج سال بعد از قیام نخست به آمل بازگشت و بار دیگر طرفداران خود را گرد آورد و رهبری آنان را بدست گرفت و بعد از مرگ "حسن بن زید" در سال ۲۷۰ هـ.ق برادرش "محمد" به حکومت طبرستان رسید.
