شایعه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شایعه به خبر پراکنده شده ای گفته می شود که درستی یا نادرستی آن روشن نیست. به خبر دروغ هم شایعه می گویند، به طوری که شایعه سازی به معنی ساختن خبر نادرست است. شایعه را در همه جا می توان سراغ گرفت. اما در جوامعی که با بحران های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی یا نظامی روبه رو هستند، شایعه فراوان تر و تأثیرگذارتر است. علاوه بر این، فقر فرهنگی نیز در پدید آمدن و توزیع شایعه بسیار مؤثر است. از عوامل فقر فرهنگی، نبود یا کمبود اطلاع رسانی، علاقه مردم به داد و ستد اخبار از طریق دهان به دهان، و نبود مطالعه را می توان نام برد. منشأ شایعه همیشه نامعلوم است. اما میدانیم که در برخوردهای نظامی یا کشاکش های سیاسی، دشمن دست به شایعه سازی می زند، چرا که شایعه می تواند روحیه جنگندگی یا ایستادگی را ضعیف کند.
در حکومتهای دیکتاتوری، دستگاههای امنیتی با شایعه سازی و پراکندن آن سعی در گسترش وحشت دارند تا از پدید آمدن حرکتهای اجتماعی جلوگیری کنند و یا مسیر آن را به انحراف بکشند. مردم نیز می توانند منشأ شایعه باشند. بدبینی به حکومت یا دولتمردان، نارضایتی از وضعیت موجود و یا ماجراجویی از عوامل شایعه سازی در میان مردم است. در پدیده شایعه، آنچه بیش از همه مهم است، وجود زمینه مساعد برای پراکنده شدن، دهان به دهان گشتن و سرعت انتقال است. اگر این زمینه نباشد، شایعه سازی و شایعه پراکنی با شکست روبه رو می شود. برای نمونه،
ساواک در نیمه دوم ۱۳۵۷ ش شایعات فراوانی از نفوذ کمونیستها در جامعه، بویژه در میان روحانیون منتشر می کرد تا مردم را از ادامه
تظاهرات و اعتراضات منع کند. از آنجا که زمینه توزیع این شایعه وجود نداشت (ناباوری مردم به این موضوع) نتوانست مؤثر باشد. اما زمانی که شایع شد شاه زباله های اتمی کشورهای غربی را در کویر ایران دفن می کند، به دلیل بدبینی و بی اعتمادی مردم نسبت به حکومت، یعنی وجود زمینه، شایعه با سرعت پراکنده شد و دهان به دهان گشت.
اکنون رسانه های قدرتمند نیز از عوامل ساخت و توزیع شایعه به شمار می روند. یک شایعه با زمینه مساعد، شاید بتواند در یک شهر یا کشور منتشر شود، اما توزيع جهانی پیدا نمی کند. رسانه ها خبرگزاریها، شبکه های تلویزیونی، سایتهای خبری می توانند چنین نقشی را ایفا کنند و یک شایعه را جهانی کنند. برای نمونه دولت امریکا برای جلوگیری از دستیابی ایران به انرژی اتمی، شایعه های فراوانی مبنی بر اینکه ایران می خواهد بمب اتمی بسازد، از طریق شبکه های خبری پخش کرد و یک جنجال جهانی آفرید. شایعه پدیده ای زشت و غیراخلاقی است؛ و جلوگیری از آن بنابر آموزه های آیین اسلام، همانا نهی از منکر است
