دریای خزر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
"خزر" نام بزرگترین دریاچه جهان است. به دلیل همین بزرگ آن دریا می گویند. دریای مازندران، جرجان، طبرستان و آبسک جمله نامهایی است که در گذشته به آن گفته می شد . اروپایی ها دریا "کاسپین" می گویند. کلمه "خزر" هم نام قومی بوده که در قرن هشتم میلادی در سواحل این دریا می زیستند و بعدها به قفقاز جنوبی کوچ کرده در آنجا حکومت تشکیل دادند. طول دریای خزر از شمال به جنوب ۱۲۰۰ کیلومتر و عرض متوسط آن ۳۲۰ کیلومتر است. این دریا حدود هفت هزار کیلومتر ساحل دارد که تقریبا یک هزار کیلومتر آن در ایران است؛ یعنی سواحل استان های
گیلان،
مازندران و
گلستان . دریای خزر ده
جزیره و نه
خلیج دارد. رودهای مهمی که به این دریا می ریزد: امبا، اورال، ولگا، کوما، ترک، سمور، ارس، اترک، سفیدرود، هراز، چالوس و تجن. حجم آب رودهایی که از شمال میریزند، مانند ولگا و اورال بسیار بیشتر از رودهایی است که از جنوب با مناطق دیگر به این دریا وارد می شود. دریای خزر را از نظر عمق به سه بخش تقسیم کرده اند : خزر شمالی جزو مناطق کم عمق این دریاست. عمق متوسط آن ۶/۲ متر است و حجم آب آن یک صدم تمام دریاست. خزر مرکزی عمیق تر است. عمق متوسط آن به ۱۷۵/۶ متر می رسد . گودترین نقطه خزر مرکزی ۷۷۰ متر از سطح آن فاصله دارد. حجم آب خزر مرکزی حدود یک سوم تمام آب این دریا است. عمیق ترین منطقه خزر در جنوب آن قرار گرفته است. عمق متوسط این ناحیه ۳۲۵ متر و عمیق ترین نقطه آن ۱۰۰۰ متر گودی دارد و دو سوم حجم آب دریا در این ناحیه جمع می شود.
کشیدگی خزر از شمال به جنوب موجب شده است که سواحل آن در فصلهای مختلف، آب و هوای متنوعی داشته باشد. برای نمونه در زمستان آب دریای سواحل شمال یخ می بندد، اما در سواحل جنوبی درختهای پرتقال، نارنج و نارنگی میوه می دهد. دریای خزر محل زندگی آبزیان و منبع مهمی برای تأمین معاش ساحل نشینان آن است. ماهی خاویار مهم ترین آبزی این دریاست که از اهمیت اقتصادی فراوانی برخوردار است. ماهی های مهم دریای خزر: ماهی سفید، کفال، سیم، سوف کولمه، کپور، سس، اردک ماهی، شاه کولی، سیاه کولی، ماش و ماهی آزاد است. ایران سالیانه شانزده تا هجده هزار تن ماهی استخوانی از سواحل این دریا صید می کند. در سالهای اخیر کشورهای ساحلی دریای خزر با صید بی رویه ماهی خاویار نسل آن را به مرز نابودی کشانده اند. در این میان فقط ایران با صید متعادل و نیز پرورش این ماهی به بقای نسل آن کمک کرده است. هم اکنون صید و صادرات خاویار برای کشورهای ساحلی دریای خزر به جز ایران ممنوع است. دو پدیده طبیعی، یکی دریای خزر و دیگری رشته کوههای البرز، موجب شده است که آب و هوای شمال ایران از ویژگی کم نظیری برخوردار باشد. کوههای البرز مانند سدی در جنوب دریای خزر کشیده شده است. این ارتفاعات از نفوذ رطوبت دریا به نواحی مرکزی ایران جلوگیری می کند. توقف اجباری رطوبت در دامنه های شمالی البرز، بارندگی فراوانی تولید می کند. به همین دلیل زمینهای این قسمت پوشیده از جنگلهای انبوه و مراتع سبز و خرم است. این نوع آب و هوا باعث کشت محصولاتی در این ناحیه شده که کمتر در نواحی دیگر ایران آنها را می بینیم؛ مانند برنج، چای و مرکبات.
در بیست سال اخیر بر اهمیت سیاسی و ابعاد اقتصادی دریای خزر افزوده شده است، به نحوی که همه کشورهای ساحلی آن، از "رژیم حقوقی" این دریا صحبت می کنند. پیش از فروپاشی
اتحاد جماهیر شوروی در ۱۹۹۰ م دریای خزر متعلق به دو کشور ایران و شوروی بود. این دو در معاهده های سالهای ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰م، پذیرفتند که از دریای خزر استفاده مشترک کنند. اما پس از فروپاشی شوروی، دولتهای
آذربایجان ،
ترکمنستان و
قزاقستان استقلال یافتند و به جمع دو کشور ساحلی دریای خزر پیوستند. از سوی دیگر گزارشهایی که خبر از وجود دویست میلیارد بشکه نفت و حدود هشت تریلیون متر مکعب گاز طبیعی در این دریا میداد، کشورهای ساحلی را واداشت تا برای تعیین حقوق خود از این ثروت زیرزمینی اقدام کنند. با اینکه نشستهای گوناگونی در سطح سران و دیگر مقامات این کشورها برای مشخص شدن رژیم حقوقی دریای خزر برگزار شده، اما تاکنون توافق همه جانبه ای به دست نیامده است. در حال حاضر حضور آمریکا در کشورهای استقلال یافته از شوروی و دخالتهای اقتصادی آن بویژه در مورد نفت، به پیچیدگیهای این امر افزوده است.
