سید ابوالحسن بنی صدر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سیدابوالحسن بنی صدر نخستین رئیس جمهور ایران است. او نخستین فردی است که تاکنون عنوان
فرمانده کل قوا را در کشور از رهبری انقلاب دریافت داشته است و از این سمت نیز پس از شانزده ماه عزل گردید. سیدابوالحسن بنی صدر در دوم فروردین ۱۳۱۲ در روستای باغچه از توابع
همدان به دنیا آمد. پدرش آیت الله
سیدنصرالله بنی صدر و پدربزرگش
صدرالعلمای همدانی است. او دوران تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در تهران و همدان سپری کرد. همزمان با دوران نهضت ملی شدن صنعت نفت به صف جوانان مبارز پیوست. بنی صدر در رشته معقول و منقول دانشکده الهیات و رشته اقتصاد در دانشکده حقوق دانشگاه تهران به تحصیل پرداخت و در ۱۳۳۸ش فارغ التحصیل شد. او در سالهای ۳۸ - ۱۳۳۹ش با آیت الله
سید محمود طالقانی و جلسات تفسیر قرآن او در مسجد هدایت تهران آشنا شد و تا سال ۱۳۴۳ش دو بار از سوی نیروهای امنیتی شاه بازداشت شد. بنی صدر مدت چهار سال نیز در همان دوره در مؤسسه تحقیقات و مطالعات اجتماعی که توسط احسان نراقی اداره می شد به فعالیتهای تحقیقاتی پرداخت. او که به دلایل سیاسی از سوی
ساواک ممنوع الخروج شده بود، با وساطت نراقی نزد تیمسار
حسن پاکروان، رئیس وقت ساواک و موافقت شاه، در آذر ۱۳۴۲ برای ادامه تحصیل راهی فرانسه شد و در رشته جامعه شناسی اقتصاد به تحصیل پرداخت، اما موفق به اخذ مدرک دکتری نشد. بنی صدر در دوره اقامت شانزده ساله اش در فرانسه برای فعالیتهای سیاسی ابتدا با جبهه ملی همکاری می کرد اما بعدها خود را از دسته بندی های سیاسی و حزبی موجود در خارج از کشور کنار کشید و به تحقیقات و پژوهشهای تاریخی و اقتصادی در امور ایران پرداخت؛ با این حال ارتباط خود را با اغلب اعضای گروههای سیاسی حفظ کرد. او بیشتر نقش میانجی را بین اعضای گروههای سیاسی که با یکدیگر اختلاف پیدا می کردند - ایفا می کرد.
بنی صدر به دلیل وابستگی اش به خانواده ای روحانی، با
حوزه علمیه نجف نیز مرتبط بود. او دو بار به عراق سفر کرد و با روحانیون مبارز و امام دیدار کرد. او در آن دوره به روحانیت گرایش بیشتری نشان میداد. اوج گیری قیام مردمی در ایران و هجرت امام خمینی از عراق به پاریس، بنی صدر و بسیاری از ایرانیان ساکن فرانسه و اروپا را به طرف امام کشاند. او به دلیل سابقه آشنایی با مطبوعات فرانسوی، بیش از دیگران مورد توجه رسانه های غربی قرار گرفت و به عنوان یکی از نزدیکان رهبر انقلاب معرفی شد. ابوالحسن بنی صدر روز ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ در پرواز انقلاب همراه با امام خمینی از پاریس به تهران آمد و بلافاصله سخنرانیهای خود را در دانشگادا و اجتماعات عمومی آغاز کرد. رسانه های داخلی از او به عنوان نظریه پرداز ، اقتصاددان برجسته و مشاور امام یاد می کردند. با تشکیل
دولت موقت و پیروزی انقلاب اسلامی، بنی صدر از پذیرش هر گونه مسئولیت اجرایی خودداری کرد و تنها به عضویت در شورای انقلاب بسنده نمود. دوری از مسئولیت های اجرایی این امکان را برای او فراهم کرد تا با خیالی آسوده و به دور از ذهن پرسشگر مردم که همواره عملکرد مسئولان اجرایی انقلاب را زیر نظر داشتند و از آنان انتقاد می کردند، خود نیز به منتقد حکومت نوپای انقلاب تبدیل شود و در سخنرانی ها و مصاحبه هایش، وزرا و مسئولان اجرایی کشور را متهم با، ناتوانی و بی برنامگی کند.
بنی صدر که خود را نظریه پرداز انقلاب می دانست معتقد بود اگر به او رای داده شود، داوطلب عمل خواهد شد. بنی صدر در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی به عنوان یکی از ده نفر نماینده مردم تهران راهی این مجلس شد. پس از استعفای دولت موقت مهندس مهدی بازرگان، در ۱۲ آبان ۱۳۵۸ و ادغام دولت در شورای انقلاب، بنی صدر چند روزی به عنوان وزیر امور اقتصادی و دارایی به کار مشغول شد و جمعی از هم فکران خود را در این وزارتخانه مشغول به کار کرد. دیری نگذشت که سرپرستی وزارت امور خارجه را نیز به او دادند. اما به دلیل عدم توانایی در اداره امور اجرایی، از پست وزارت دارایی کنار رفت و چندی بعد نیز که با مخالفت امام برای شرکت در اجلاس فوق العاده شورای امنیت سازمان ملل مواجه شد، وزارت امور خارجه را به شخص دیگری واگذار کرد. بنی صدر از خرداد ۱۳۵۸، با همکاری تعدادی از همفکرانش، روزنامه انقلاب اسلامی را در تهران منتشر کرد. این روزنامه زمینه مساعدی برای معرفی بنی صدر به عنوان نامزد ریاست جمهوری درست کرد. حذف جلال الدین فارسی، نامزد حزب جمهوری اسلامی به دلیل اختلاف بر سر ایرانی الاصل بودن او از صحنه انتخابات، بنی صدر را در وضعیت مناسب تری نسبت به دیگر رقبایش قرار داد تا او در پنجم بهمن ۱۳۵۸ با کسب ۷۶ درصد آرای مردم به عنوان نخستین رئیس جمهور اسلامی ایران برگزیده شود. بیماری قلبی امام خمینی که در آن روزها ایشان را به بستری شدن در بیمارستان قلب تهران مجبور ساخته بود، بنی صدر را بر آن داشت تا با اصرار فراوان، مراسم تنفیذ حکم ریاست جمهوری اش را در همان شرایط و در بیمارستان برگزار کند. امام خمینی در حکمی او را به نمایندگی از طرف خود به سمت فرمانده کل نیروهای مسلح هم تعیین کردند.
بنی صدر اکنون با انتخاب به ریاست جمهوری، ریاست شورای انقلاب را نیز به دست آورده بود. شورای انقلاب در آن مقطع وظیفه مجلس شورا در امر قانونگذاری را بر عهده داشت و چون رئیس جمهور بر اساس قانون اساسی عالی ترین مقام اجرایی کشور به شمار می رفت، به ریاست شورای انقلاب نیز برگزیده شد. در همین حال او با دو موضوع اساسی در برابر آینده سیاسی خود روبه رو بود : انتخابات
مجلس شورای اسلامی و انتخاب
نخست وزیر.
بنی صدر که تصور می کرد رأی بیش از ده میلیون ایرانی، او را برای همیشه در برابر دیگر نهادهای سیاسی و اجتماعی کشور ممتاز کرده است به دلیل عدم همراهی با احزاب گوناگون بویژه حزب جمهوری اسلامی نتوانست نامزدهای مورد نظر خود را از شهرهای مختلف کشور به مجلس بفرستد، در نتیجه اقلیت ناچیزی از طرفدارانش به مجلس اول راه یافتند، بنی صدر پس از تشکیل رسمی مجلس، مراسم سوگند را با حضور آیت الله دکتر سید محمد حسینی بهشتی رئیس دیوان عالی کشور در مجلس شورا به جا آورد. از آن پس موضوع انتخاب نخست وزیر ، بحث داغ روز شد. او ابتدا قصد داشت احمد سلامتیان را به این سمت برگزیند اما از آنجا که می دانست مجلس با این گزینش موافق نیست، در نامه ای خطاب به امام خمینی، پیشنهاد انتخاب
سیداحمد خمینی ، فرزند امام را برای نخست وزیری کرد که با مخالفت امام مواجه شد. حزب جمهوری اسلامی که اکثریت مجلس را در اختیار داشت جلال الدین فارسی، سیدمصطفی میرسلیم و محمدعلی رجایی را برای تصدی این سمت نامزد کرده بود. بنی صدر میرسلیم را به مجلس معرفی کرد که نتوانست رأی اعتماد مجلس را به دست آورد. کار انتخاب نخست وزیر به درازا کشید و هیئتی از مجلس برای این امر تشکیل شد و در آخر به نخست وزیری رجایی ابراز تمایل کرد و بنی صدر نیز به ناچار او را به مجلس معرفی کرد. بنی صدر گفته بود به جز وزیر دفاع، در کار گزینش سایر وزیران که توسط محمدعلی رجایی صورت می گرفت دخالتی ندارد اما در عمل با انتخاب بسیاری از وزیران مخالفت کرد و نهایتا دولت رجایی برای گرفتن رأی اعتماد بدون معرفی وزیران امور خارجه، امور اقتصادی و دارایی و بازرگانی به مجلس معرفی شد.
شروع جنگ تحمیلی در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ برای مدتی کوتاه از درگیریهای سیاسی در داخل کشور کاست و بنی صدر که فرماندهی کل قوا و ریاست شورای عالی دفاع را به عهده داشت درگیر مسائل نظامی و جنگ شد. اگر چه او از امور نظامی اطلاعی نداشت اما با مطرح کردن نظریه
واگذاری زمین و گرفتن زمان ، فرصت دفاع فوری از کشور را در برابر ارتش متجاوز عراق گرفت تا جایی که ایران شاهد از دست رفتن خرمشهر و برخی از شهرهای مرزی در مناطق غرب و جنوب کشور شد. بنی صدر در شرایط بحرانی جنگ بار دیگر اقدام به دامن زدن اختلاف های داخلی کرد. توصیه های امام خمینی به طرفهای درگیر در مناقشات داخلی، کمتر او را به سکوت واداشت تا اینکه در ۲۰ خرداد ۱۳۶۰ امام خمینی در حکمی کوتاه خطاب به ستاد مشترک نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، بنی صدر را از فرماندهی نیروهای مسلح برکنار کردند. همزمان با این حکم و اوج گیری مخالفتهای مردمی با ادامه ریاست جمهوری بنی صدر ، مجلس شورای اسلامی نیز طرح
عدم کفایت سیاسی رئیس جمهور را در دستور کار خود قرار داد که پس از ساعتها بحث نمایندگان موافق و مخالف، سرانجام در تاریخ ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ مجلس شورای اسلامی با ۱۷۷ رأی موافق در برابر یک رأي مخالف و دوازده رأی ممتنع به عدم کفایت سیاسی بنی صدر رأی داد. یک روز بعد، این رأی از طرف امام خمینی تایید شد و ایشان، بنی صدر را از مقام ریاست جمهوری نیز عزل کردند. این در حالی بود که بنی صدر از چند روز پیش زندگی مخفی خود را شروع کرده بود.
او پس از نزدیک به دو ماه زندگی مخفیانه در تهران در هفتم مرداد ۱۳۶۰ به همراه
مسعود رجوی رهبر سازمان مجاهدین خلق (منافقین) و سرهنگ
بهزاد معزی (خلبان محمدرضا پهلوی) با قیافه مبدل از کشور گریخت و به فرانسه رفت. بنی صدر در آنجا شورای مقاومت ملی را با شرکت جمعی از مخالفان جمهوری اسلامی تشکیل داد. او همچنان خود را رئیس جمهور قانونی ایران خواند و برای نشان دادن حسن نیت خود به رجوی، علاوه بر آنکه وی را مأمور تشکیل دولت در تبعید کرد، دخترش فیروزه را نیز به عقد رجوی در آورد. این ازدواج دیری نپایید و با بروز اختلاف میان رجوی و بنی صدر، آن دو نیز از یکدیگر جدا شدند. بنی صدر پس از چند سال که با حرارت بر ضد جمهوری اسلامی به فعالیت پرداخت رو به نگارش کتاب و مقالات انتقادی آورد و دست به تأليف دهها کتاب و مقاله زد و روزنامه انقلاب اسلامی در تبعید را منتشر ساخت.
او هم اکنون در پاریس اقامت دارد و همچنان در فکر بازگشت به ایران و به دست گرفتن قدرت در کشور است. بنی صدر دارای همسر و دو دختر و یک پسر است.
اقتصاد توحیدی، نفت و سلطه، کیش شخصیت، تضاد و توحید، بعثت فرهنگی، جامعه شناسی خانواده در ایران، امریکا و انقلاب، اکتبر سورپرایز، خیانت به امید و بنی صدر سخن می گوید از جمله کتابهای نوشته بنی صدر است.
